Devletin her zaman uluslararası ticarete teşvik ettiğini ve bu gümrük rejimlerinin de asıl amacının bu olduğunu hatırlatmak isterim. Uluslararası ticaret yapan herkesin serbest bölgeler ve gümrük rejimlerini iyi bir şekilde bilmesi gerektiğini düşünüyorum. Bu çalışma içerisinde yer alan bilgilerin oldukça geniş kapsamlı ve detay içermeyen bir yapıda olduğunu da okuyucuların unutmaması gerekmektedir.
GÜMRÜK
REJİMLERİ
1.
Serbest
Dolaşım
Ülkemiz Gümrük Bölgesi’ne gelen eşyanın
serbest dolaşıma girebilmesi için öncelikle, ticaret politikası önlemlerinin
uygulanması, ilgili eşyanın ithalat işlemlerinin tamamlanması ve gerekli vergilerin
ödenmesi ile mümkün olabilmektedir.
Tüm bu işlemler gerçekleştikten sonra
söz konusu eşya artık serbest dolaşıma girmiş sayılır.
2.
Şartlı
Muafiyet Düzenlemesi ve Ekonomik Etkili Gümrük Rejimleri
Şartlı muafiyet düzenlemesi,
serbest dolaşımda olmayan eşyaya; transit, antrepo, şartlı muafiyet sistemi
kapsamında dâhilde işleme veya geçici ithalat rejimlerinin uygulanması anlamına
gelmektedir.
Ekonomik etkili gümrük rejimi ise;
antrepo dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme, geçici ithalat ve hariçte
işleme rejimlerinin uygulanması anlamına gelmektedir.
2.1.Transit
Rejimi
Bu rejim eşyanın gümrük gözetimi altında
Türkiye Gümrük Bölgesi içindeki bir noktadan diğerine taşınmasına uygulanır.
Kural olarak transit eşyası için
tahakkuk edebilecek vergilerin ödenmesini sağlamak için belirli bir teminat
verilmelidir. Ancak, hava, demir, deniz ve boru hattı yollarıyla yapılan
taşımalarda belirli haller dışında teminat aranmaz. Teminat ise tek bir işlem
için verilebileceği gibi genel kapsamlı olarak da verilebilir.
Transite konu olan eşya; şüphe, ihbar ve
sair bir durum oluşmadığı sürece varış gümrük idaresine kadar muayene
edilmeksizin taşınır. Taşıma için, gerekli hallerde eşya mühürlenebilir veya
memur eşliğinde taşınması zorunlu kılınabilir.
Taşınan eşyanın mücbir sebep veya
beklenmeyen haller nedeniyle telef veya kaybı durumunda gümrük vergisi ödenmesi
beklenmez. Ancak, eşyanın transit rejiminden çıkarılması veya rejim
kapsamındaki yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde tüm gümrük masrafları
talep edilir. Örneğin, eşyanın varış noktasına tam olarak ulaştırılmaması,
belli bir miktarının eksik olması halinde teminat iade edilmez veya teminat
alınmamışsa gümrük vergisi tahakkuk ettirilir.
2.2.Gümrük
Antrepo Rejimi
Antrepo, yurtdışından gelen eşyanın
ithalat işlemleri tamamlanana kadar bekletildiği bir tür depodur. Burada amaç
tüm gümrük işlemlerini tek seferde yapamayacak kişilerin, getirttiği eşyaları
parça parça ithal ederek zorlanmadan ticaretini sürdürebilmesini sağlamaktır.
Bunun dışında, gümrük işlemlerini yapmadan teslim alınacak eşyanın kontrolünü
ve gerektiğinde kolayca iadesini ve eşya için bir alıcı bulana kadar vergi
yükümlülüklerinin altına girmemeyi sağlar.
2.3.Dâhilde
İşleme Rejimi
Bu uygulama teminatların alınması
şartıyla ithal eşyanın mali yükümlülüklere veya ticaret politikası önlemlerine
tabi tutulmadan yurt içinde işleme faaliyetlerine tabi tutulmasına ve bu
faaliyetler sonucu elde edilen işlem görmüş ürünlerin ihraç edilmelerine imkân
tanır.
İşleme kavramı; eşyanın montajı,
kurulması ve diğer eşya ile birleştirilerek işçiliğe tabi tutulması; işlenmesi;
yenilenmesi veya tamir edilmesini kapsar.
Eşdeğer eşya, ithal eşya ile aynı
özellik ve nitelikte olmalıdır. Ancak belli durumlarda daha kaliteli bir eşya
oluşturulmasına izin verilmektedir.
Bu uygulama, şartlı muafiyet sistemi ve
geri ödeme sistemi olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır.
2.3.1.
Şartlı
Muafiyet Sistemi ve Vergiler
Bu sisteme göre serbest dolaşımda
olmayan eşya, gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi
tutulmaksızın ve vergileri teminata bağlanmak suretiyle geçici olarak ithal
edilir. Eşya daha sonra işlem görmüş olarak ihraç edildikten sonra, teminat
iade alınabilir.
2.3.2.
Geri
Ödeme Sistemi ve Vergiler
Serbest dolaşımda bulunan eşyanın
işlemleri tamamlandıktan sonra serbest dolaşıma girişi esnasında tahsil edilen
vergilerin iade edilmesi yoluyla yapılır.
Yukarıdaki sistemden farklı olarak bu
uygulama serbest dolaşımda bulunan eşyalara uygulanır.
2.4.Gümrük
Kontrolü Altında İşleme Rejimi
Gümrük Kanunu’nun 123. maddesinde
“Gümrük kontrolü altında işleme rejimi, serbest dolaşıma girmemiş eşyanın
Türkiye Gümrük Bölgesinde, ithalat vergilerine veya ticaret politikası
önlemlerine tabi tutulmaksızın, niteliğini veya durumunu değiştiren işlemlere
tabi tutulmaları ve bu işlemlerden elde edilen ürünlerin gümrük vergileri
üzerinden serbest dolaşıma girmelerine ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir.”
denmektedir.
Bazı durumlarda bir eşyanın, serbest
dolaşıma sokulmadan önce Türkiye Gümrük Bölgesi’nde işleme tutulması
gerekebilir. İşte bu rejim, böyle durumlarda kolaylık sağlamak amacıyla
oluşturulmuştur. Gümrük kontrolü altında işleme rejimi sayesinde, Türkiye
Gümrük Bölgesi’ne getirilen eşya, serbest dolaşıma hazır hale getirilir ve
vergisel bir avantaj da sağlanmış olur.
Bu rejimden faydalanmak isteyen kişi bir
form doldurarak gümrük idaresine başvurur ve gümrük kontrolü altında işleme izni
ister. İznin geçerlilik süresi en fazla 2 yıl olabilir. Beklenmeyen hal ve
mücbir sebep hallerinde ise bu süre her olay için gereken süre kadar
uzatılabilir. Ayrıca, söz konusu eşyanın niteliğinden ötürü mülkiyetinin
devredilememesi veya 2 yıldan uzun süreli yatırımlarda kullanılması halinde de
süre uzatımı yapılabilmektedir.
Bununla beraber, söz konusu eşya
işlendikten sonra eski haline dönüştürülemeyecek veya Türkiye’de benzer eşya
üreticilerinin temel ekonomik çıkarlarını olumsuz etkilemeyecek nitelikte
olmalıdır.
Bu yöntemde de yine teminat alınır.
Ancak bu teminat, serbest dolaşıma sokulan eşyanın ihraç edilmesiyle iade
edilir.
Usulsüzlük hallerinde ise vergi farkının
%5’i aşması durumunda 3 kat, diğer hallerde ise 1 kat ceza uygulanır. Ayrıca,
iznin süresinin dolmasının üzerinden 1 ay geçmesi ile eşya ihraç edilmemişse bu
da usulsüzlük kapsamında değerlendirilir.
2.5. Geçici İthalat Rejimi
Bu rejim serbest dolaşıma girmemiş
eşyanın ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf ve ticaret politikası önlemlerine
tabi tutulmaksızın Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanılması ve bu kullanım
sırasındaki olağan yıpranma dışında, herhangi bir değişikliğe uğramaksızın
yeniden ihracına imkân sağlayan hükümlerin uygulandığı rejim olarak
tanımlanabilir[1].
Mesela fuar, sergi ve benzeri işlerde sergilenmek veya teşhire sunulmak üzere
Türkiye Gümrük Bölgesi içine sokulan eşyalar bu kapsamdadır.
Bu rejim kapsamında kısmi ve tam
muafiyet olarak iki tür uygulama söz konusudur. Mülkiyeti Türkiye Gümrük
Bölgesi’nde olmayan bir kişiye ait olmakla beraber, Gümrük Kanunu 132. madde
kapsamına girmeyen veya tam muafiyet şartlarını taşımayan eşyanın kısmi
muafiyet kapsamında geçici ithalatı yapılabilmektedir. Kısmi muafiyet ile
yapılan geçici ithalatlardan yararlanamayacak olan eşyalar ise Bakanlar Kurulu
tarafından belirlenir.
Bu rejimde izin eşyayı kullanacak veya
kullandırılacak kişi tarafından yapılan başvurunun ardından yetkili gümrük
idaresince verilir. Bu uygulamada da azami süre 24 aydır. Ek süre ise başvuru
sonucunda yapılan incelemeyle olayın özelliklerine göre verilebilir.
Geçici ithalat rejiminin ihlali halinde
eşyanın vergileri ile birlikte bu matrahın iki katı da para cezası uygulanır.
Ancak bu cezanın kesilmiş olması, eşyanın artık serbest dolaşıma girdiği anlamına
gelmez.
2.6.Hariçte
İşleme Rejimi
Hariçte işleme rejimi, serbest
dolaşımdaki eşyanın hariçte işleme faaliyetlerin tabi tutulmak üzere Türkiye
Gümrük Bölgesi’nden geçici olarak ihracı ve bu faaliyetler sonucunda elde
edilen ürünlerin ithalat vergilerinden tam veya kısmi muafiyetten faydalanarak
yeniden serbest dolaşıma girmesine olanak tanıyan rejim türüdür.
Bu rejim türündeki eşyaya geçici ihracat
eşyası denir. Burada işleme faaliyetlerinin neler olduğu ise Gümrük Kanunu’nun
108. maddesinin 3. fıkrasının a,b ve c bentlerinde ifade edilmektedir.
Geçici ihracı yapılan eşya, ihracat
vergileri, ticaret politikası önlemleri ve diğer işlemlere tabi tutulur.
Bu rejim, ihracı, ödenmiş ithalat
vergilerinin geri verilmesine veya teminata bağlanmış ithalat vergilerinin
kaldırılmasına yol açan, ihracından önce, nihai kullanımları nedeniyle tam
muafiyet suretiyle serbest dolaşıma giren ve bu muafiyetin tanınması için
gerekli şartları taşımaya devam eden, ihracı ihracat vergi iadesini gerektiren
veya ihracı nedeniyle tarım politikası çerçevesinde vergi iadesi dışında bir
mali avantaj sağlanan serbest dolaşımdaki eşyalara uygulanmaz.
Bu rejimin işleyişi üç aşamalıdır.
Öncelikle serbest dolaşımda bulunan eşya Türkiye Gümrük Bölgesi’nden geçici
olarak ihraç edilir. Ardından eşya Türkiye Gümrük Bölgesi dışında işlenir ve
son olarak da işlenmiş ürün yeniden ithal edilir ve tam muafiyet veya kısmi
muafiyet hükümleri uygulanmak suretiyle serbest dolaşıma sokulur.
Eşyanın işleme tabi tutulmak ya da tamir
görme dışında başka sebeplerle Türkiye Gümrük Bölgesi dışına geçici çıkması söz
konusu olabilir. Örneğin, işi için özel otomobiliyle yurtdışına çıkan bir
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı söz konusu olabilir. Geçici olarak Türkiye Gümrük
Bölgesi’nden çıkan bu tür araçlar Triptik veya Gümrüklerden Geçiş Karnesi ya da
TGB dışına çıkan taşıtlara ilişkin geçici ihracat beyannamesiyle gümrük
idaresine bildirilir.
Bu rejimde de usulsüzlük için bazı
yaptırımlar söz konusudur. Buna göre, süresi dolmasına rağmen gelmeyen veya geç
gelen geçici ihraç edilmiş eşya için Gümrük Kanunu’nun 241/1 maddesinde
öngörülen cezalar uygulanır.
KAYNAKÇA
Selen,
Ufuk, Tüm Yönleriyle Gümrük İşlemleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2007
Ercan,
Tayfun, Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2012
Derdiyok,
Türkmen, Dış Ticarette Vergi ve Mali Yükümlülükler, Seçkin, Ankara, 2013
Gürsoy,
Yaser, Dış Ticaret İşlemleri Yönetimi, Ekin, Bursa, 2007
Bozkurt,
Cevdet, Yolcu Beraber Hediyelik Eşya ve Kişisel Eşya Muafiyet uygulamalarına
İlişkin İlke ve Esaslar, Mali Çözüm, 2010
